طب سنتی@

نکات مرتبط با بوی بد دهان از منظر پزشکی اسلام و ایران
با نگاهی به آنچه در برنامه تلویزیونی «سفره‌های آسمانی» گفته شد
--------------------------------------------------------------------------
دکتر امیرمحمد جلادت
دستیار دکترای تخصصی طب سنتی ایران، دانشگاه علوم پزشکی تهران

- سلامت دندان‌ها و لثه‌ها تأمین‌کننده سلامت عمومی بدن است.
رسول اکرم(ص): دهان‌های شما راه‌های تلاوت قرآن است، آنها را با مسواک کردن پاکیزه و خوش‌بو سازید.

عوامل دخیل در بوی بد دهان شامل این موارد است:
الف) بیماری‌های دهان و دندان
حفره گرم و مرطوب و پراکسیژن دهان، شرایط را برای فعالیت باکتری‌ها مهیا می‌سازد به‌ویژه در ماه مبارک که پلاک لزج زمان بیشتر روی دندان‌ها می‌ماند.

1) مسواک زدن صحیح و استفاده از نخ دندان
امام صادق(ع): مسواک زدن از سنت‌های پیامبران است.
رسول اکرم(ص): دو رکعت نماز با دهان مسواک‌شده، از 70 رکعت نماز بدون مسواک زدن بهتر است و از حقوق میهمان بر میزبان این است که برای او وسیله خلال و پاکیزگی دندان را فراهم کند.
رسول اکرم به حضرت علی می‌فرمایند: خلال کن که فرشتگان از بوی دهان کسی که پس از غذا خلال نمی‌کند، آزرده می‌شوند.

بهترین چوب برای مسواک زدن، چوبی است که در آن با وجود تلخی، قبضی باشد مثل چوب اراک و چوب زیتون؛ اما استفاده از چوب گز، چوب انار، ریحان و نی نهی شده است.
چوب اراک ریشه درختی است به نام Savadora Persica که در جنوب ایران و مناطق گرمسیر می‌روید و غالباً حجاج آن را از مکه سوغات می‌آورند. برای استفاده از چوب اراک باید ابتدا کمی از پوست آن را گرفت و آن قسمت پوست‌گرفته را عمود بر دندان‌ها مسواک کرد. طی 5 دقیقه، الیاف آن کاملا باز می‌شوند و نظافت صورت می‌گیرد. برای مرتبه دیگر باید این قسمت را برید و قسمت جدیدی را به کار گرفت. در حقیقت این مسواک، مسواک یکبار مصرف است.

2) برای تقویت لثه و دندان، برخی مواد قابض و برخی میوه‌ها مفیدند. مالیدن و شستن دندان با نمک و عسل و مالیدن روغن متناسب با مزاج (روغن گل سرخ در گرم‌مزاج و روغن ناردین در سردمزاج) به روی دندان هنگام خواب، توصیه شده است.

امام رضا(ع): انجیر بوی بد دهان را می‌برد. (ص219 دانش‌نامه احادیث)
آنچه دهان را خوشبو می‌کند: مویز، جویدن کندر یا سقز، آویشن و نمک

کمبود برخی ویتامین‌ها باعث تغییراتی در دهان می‌شوند؛ مثلا کمبود ویتامین B2 ترک گوشه لب، سرخی روی زبان و صافی پرزهای روی زبان می‌دهد. کمبود ویتامین C تورم و تغییر رنگ لثه و خونریزی از لثه می‌دهد. برخی دیگر بیماری‌ها مثل یبوست نیز تغییراتی را در سطح زبان ایجاد می‌کنند.

3) قند را با چای نجوند. از میوه‌های خام ترش، چیزهای بسیار گرم بعد از چیزهای بسیار سرد و یا برعکس پرهیز شود.

4) ماساژ لثه‌ها و حتی شانه زدن ریش نیز برای استحکام دندان‌ها سفارش شده است.

5) فساد غذا در معده به دندان‌ها آسیب می‌رساند و پری معده ممکن است باعث عفونت لثه شود.

ب) بیماری‌های دستگاه گوارش، در بسیار موارد با عفونت لثه و دندان همراه است. بسته به علت، خیسانده برگه یا تنقیه معده و مداومت بر گلقند عسلی یا سکنجبین عسلی و استفاده از غذاهای خشک توصیه می‌شود.

ج) بیماری‌های سر مثل سینوزیت که تنقیه سر برای رفع آن لازم است.

نکات لازم برای کاهش بوی بد دهان در ماه مبارک
1) بوی بد دهان یک علامت است که می‌تواند گویای بیماری‌های مختلفی (مشکلات دهانی، بیماری‌های مجاری تنفسی، اختلالات دستگاه گوارش، نارسایی کبد و سیروز کبدی، دیابت، نارسایی کلیه و اورمی) باشد و برای درمان صحیح لازم است که ابتدا علت تشخیص داده شود.
2) حدود 90% علت بوی دهان ناشی از مشکلات دهان و دندان است که به‌ویژه با توجه به خشکی دهان در ماه مبارک بیشتر می‌شود و لذا لازم است بهداشت دهان و دندان در ماه مبارک بیشتر صورت گیرد.
3) مسواک زدن درست، کاربرد مرتب نخ دندان و دیگر وسایل کمکی بهداشت دهان مانند برس‌های بین‌دندانی و ماساژدهنده لثه و استفاده از زبان‌پاک‌کن، مصرف دهان‌شویه‌ها باید در ماه مبارک بیشتر مورد استفاده قرار گیرند.
4) غیر از روش‌های مکانیکی بهداشت دهان، تحریک جریان بزاق با استفاده از آدامس‌های بدون قند، جویدن نعنا و گیاهان معطر، خوردن سبزیجات تازه و فیبردار چون هویج پخته در بین افطاری و سحری می‌تواند کمک‌کننده باشد.
5) برای تقویت لثه و دندان می‌توان از مواد قابضی چون نمک برای شستن لثه‌ها بهره برد و یا از ترکیباتی که حاوی ترکیبات چوب مسواک اراک است، استفاده کرد.
6) مصرف برخی میوه‌ها مثل انجیر و مویز و برخی سبزی‌ها مثل بادرنجبویه و آویشن در رفع بوی دهان مفیدند.
7) برای کاهش خشکی دهان در حین روزه‌داری، استفاده از مایعات کافی بین افطار و سحر با حفظ فاصله از وعده‌های غذایی توصیه می‌شود.
8) افطاری با نوشیدن مایعات گرم کمک‌کننده است. امام صادق(ع) می‌فرمایند افطار کردن با آب نیم‌گرم معده و جگر را پاک می‌کند، دهان را خوش‌بو می‌سازد و دندان‌ها را تقویت می‌کند.
9) برای مقابله با بوی بد دهان از پرخوری و برهم‌خوری باید پرهیز کرد.
10) موادی که به هضم غذا کمک می‌کنند مثل سبزی‌های ریحان و چای (با رعایت فاصله از وعده غذایی) می‌تواند در رفع بوی بد دهان مؤثر باشد.
11) سرمنشاء پوسیدگی دندانی و بیماری‌های سینوسی می‌تواند ناتوانی در هضم باشد لذا ضمن رعایت نکات بهداشتی در شستشوی بینی و دهان، نکات بهداشتی مثل جویدن آرام غذا، پرهیز از حرکات سنگین بعد از غذا و عدم مصرف مایعات حین غذا خوردن در کاهش بوی بد دهان مؤثرند.
12) آدامس سقز ضمن اینکه به بهداشت دهان و دندان کمک می‌کند، در بهبود هضم نیز دخیل است و توصیه می‌شود.
13) باید به وضعیت اجابت مزاج توجه داشت که یکی از علل بدبوی دهان، یبوست است و درمان لازم مثل استفاده از ملین‌های مناسب در این امر لازم است.

منابع:
آئین تندرستی نوشته دکتر محمد مهدی اصفهانی، نشر تندیس، چاپ نهم؛ 1388. صص : 125-115و 515-513.
حفظ الصحه ناصری نوشته محمد کاظم گیلانی و تصحیحی دکتر رسول چوپانی، المعی؛ 1388. صص: 202-201.
صحت الابدن(راهنمای تندرستی) نوشته سیدحسن خسروی همدانی، انتشارات صحفی، چاپ اول. 1384. صص: 196-194.
ارزانی، م. طب اکبری. جلد دوم. صص: 390-388
آیرملو، ب؛ فتحیه، ع؛ افسرده، باهر. تحقیقی در مورد عوامل مؤثر در ایجاد بوی بد دهان. مجله دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، 1382:جلد21(2)/163-157.
قائم مقامی، ا؛ ملکی، ز؛ بهاروند، م؛ احمدیه، آ. بوی بد دهان. مجله دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دوره 26 ، شماره 4، زمستان 1387؛ 390-395
ری شهری، م. دانشنامه احادیث پزشکی. ترجمه دکتر حسین صابری. چاپ هشتم، چاپ و نشردارالحدیث؛ 1387.
مفردات مخزن‌الادویه، محمدحسین عقیلی علوی خراسانی، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی تهران، 1387.