اسطو خودوس به حالت وحشی بوتههای دائمی هستند که در نواحی کوهستانی مدیترانهای یافت میشوند.
انواع مختلف آنرا امروزه در اغلب نقاط جهان کشت و پرورش میدهند.
این گیاه به وسیله قلمه به آسانی تکثیر میشود زمین آن احتیاج به کود ندارد و در صورتی که خشک باشد بهتر است. برای بدست آوردن بهتر نتیجه، لازم است هر پنج سال یکبار از نو گیاه را کشت کنند.
بایستی سنبله های اسطوخودوس را قبل از آنکه کاملاً گل آن باز شود بچینند و جمع کنند و در محل گرمی دور از نور مستقیم آفتاب خشک نمایند. موقعی که سنبلهها کاملاً خشک شدند سرگلهای معطر آن به آسانی جدا خواهد شد.
اندازه این گیاه طبیعت آن در انواع مختلف فرق میکند. اسطوخودوس خشک را از داروخانهها، بعضی فروشندگان عطریات و تعدادی فروشگاههای مواد بهداشتی می توان به دست آورد.
عطر مشخص این گیاه در تمام قسمتهای آن وجود دارد لیکن در گلها و ساقه گلها بیشتر متمرکز شده است. همین قسمتهاست که برای تهیه روغن اسطوخودوس مورد استفاده قرار می گیرد.
این روغن در زمانهای گذشته مورد تجویز پزشکان قرار میگرفت و برای تسکین سردرد، دندان درد و پانسمان زخمها به کار می رفت.
گرچه سابقاً از این فرآورده برای تسکین معده استفاده میکردند لیکن مصرف اصلی آن برخورداری از عطر و نکهت آن بوده است این عطر را برای معطر کردن و ضدعفونی کردن کف اتاقها و مبل به کار میبردند معروف بود که اسطو خودوس روح شیطان را دور میکند و از جمع شدن مگس جلوگیری به عمل میآورد.
عطر و رایحه این گیاه بسیار آرام بخش بوده اثر خوبی بر روی مغز و سر میگذارد و در پزشکی گیاهی آن را برای درمان اختلالات عصبی تجویز میکردند. همچنین برای معالجه هیستری و سرگیجه تجویز می شد.
آب اسطو خودوس به سبب عطر ملایمی که دارد برای آرایش به کار میرود و در ساختن عطر، صابون، کرم، پماد، آب حمام، جلا دادن لوازم و وسایل خانگی از آن استفاده می کنند. به علاوه مواد ترکیبی بسیاری از عطرهایی است که در فرانسه ساخته می شود.
حکیم عقیلی خراسانی در مخزنالادویه آورده است:
«به یونانی به معنی حافظ الارواح است و آن گیاهی است برگش شبیه به برگ صعتر و از آن درازتر و باریکتر و گلش مایل به سفیدی و ساقش واحد و باریک و بی شاخ و در قد کمتر از شبری و قبه او متراکم از اجزایی شبیه به جو و بی تخم و مایل به سرخی و تند طعم و با اندک تلخی. در اوّل دوم گرم و خشک است و گویند مرکب القوی است و اجزای باردة او کمتر و این قول اقوی است. محلّل و ملطّف و مفتّح سدد و جالی و با قوة قابضه و مقوی بدن و دل و احشاء و در تقویت ارواح دماغی بیعدیل و مانع عفونت اخلاط و منضج و منقّی مره سودای دماغی است و طبیخ او در امراض سینه و سعال و نزله قویتر از زوفا و مفرّح و مسهل بغلم و سودا و مقوی آلات بول و با قوه تریاقیه و سعوط یک درهم او با عسل، منقّی و مقوی قوای دماغی و آشامیدن یک درهم با ماءالعسل جهت جنبیدن مغز سر که از ضربه و سقطه حادث شده باشد و به تنهایی جهت رعشه دماغی و دو جزو او با یک جزو بیخ کبر که با عسل سرشته باشند جهت برودت معده و بواسیر بغایت مفید و ضماد پخته او جهت درد مفاصل و نقرس و نقوع و مطبوخ او جهت استسقاء و ورم بارد جگر و تنقیه گرده و طحال و امراض مقعد نافع و با سکنجبین و نمک هندی مسهل قوی بوده و جهت صداع مفید و با عاقرقرحا و سکبینج جهت صرع و شراب او جهت نفخ و درد اعصاب و اضلاع و سموم مشروبه نافع است و مضرّ صفراوی مزاج و معطّش و مغثّی محرورین و مصلحش سکنجبین و گویند مضرّ شش است و مصلحش کتیرا و صمغ و قدر شربتش از دو درهم است تا پنج درهم و بدلش در آلات تنفس فراسیون و در تنقیه سودا افتیمون و مداومت مربای گل او با شکر و عسل که هر روزه یک مثقال از گل او خورده شود، جهت رفع سودا و تفریح مجرّب دانستهاند و مؤلف تذکره گوید چون آن را با ثلث او گشنیز خشک و ربع او مرزنجوش و تسع آن هر یک از مصطکی و هلیلة کابلی و کندر معجون کنند یا بجوشانند و هر شب در وقت خواب مداومت نمایند جهت رفع نزلات و رمد و ترهّل و ربو و گرانی سامعه
اسطوخودوس
اسطو خودوس به حالت وحشی بوتههای دائمی هستند که در نواحی کوهستانی مدیترانهای یافت میشوند.
انواع مختلف آنرا امروزه در اغلب نقاط جهان کشت و پرورش میدهند.
این گیاه به وسیله قلمه به آسانی تکثیر میشود زمین آن احتیاج به کود ندارد و در صورتی که خشک باشد بهتر است. برای بدست آوردن بهتر نتیجه، لازم است هر پنج سال یکبار از نو گیاه را کشت کنند.
بایستی سنبله های اسطوخودوس را قبل از آنکه کاملاً گل آن باز شود بچینند و جمع کنند و در محل گرمی دور از نور مستقیم آفتاب خشک نمایند. موقعی که سنبلهها کاملاً خشک شدند سرگلهای معطر آن به آسانی جدا خواهد شد.
اندازه این گیاه طبیعت آن در انواع مختلف فرق میکند. اسطوخودوس خشک را از داروخانهها، بعضی فروشندگان عطریات و تعدادی فروشگاههای مواد بهداشتی می توان به دست آورد.
عطر مشخص این گیاه در تمام قسمتهای آن وجود دارد لیکن در گلها و ساقه گلها بیشتر متمرکز شده است. همین قسمتهاست که برای تهیه روغن اسطوخودوس مورد استفاده قرار می گیرد.
این روغن در زمانهای گذشته مورد تجویز پزشکان قرار میگرفت و برای تسکین سردرد، دندان درد و پانسمان زخمها به کار می رفت.
گرچه سابقاً از این فرآورده برای تسکین معده استفاده میکردند لیکن مصرف اصلی آن برخورداری از عطر و نکهت آن بوده است این عطر را برای معطر کردن و ضدعفونی کردن کف اتاقها و مبل به کار میبردند معروف بود که اسطو خودوس روح شیطان را دور میکند و از جمع شدن مگس جلوگیری به عمل میآورد.
عطر و رایحه این گیاه بسیار آرام بخش بوده اثر خوبی بر روی مغز و سر میگذارد و در پزشکی گیاهی آن را برای درمان اختلالات عصبی تجویز میکردند. همچنین برای معالجه هیستری و سرگیجه تجویز می شد.
آب اسطو خودوس به سبب عطر ملایمی که دارد برای آرایش به کار میرود و در ساختن عطر، صابون، کرم، پماد، آب حمام، جلا دادن لوازم و وسایل خانگی از آن استفاده می کنند. به علاوه مواد ترکیبی بسیاری از عطرهایی است که در فرانسه ساخته می شود.
حکیم عقیلی خراسانی در مخزنالادویه آورده است:
«به یونانی به معنی حافظ الارواح است و آن گیاهی است برگش شبیه به برگ صعتر و از آن درازتر و باریکتر و گلش مایل به سفیدی و ساقش واحد و باریک و بی شاخ و در قد کمتر از شبری و قبه او متراکم از اجزایی شبیه به جو و بی تخم و مایل به سرخی و تند طعم و با اندک تلخی. در اوّل دوم گرم و خشک است و گویند مرکب القوی است و اجزای باردة او کمتر و این قول اقوی است. محلّل و ملطّف و مفتّح سدد و جالی و با قوة قابضه و مقوی بدن و دل و احشاء و در تقویت ارواح دماغی بیعدیل و مانع عفونت اخلاط و منضج و منقّی مره سودای دماغی است و طبیخ او در امراض سینه و سعال و نزله قویتر از زوفا و مفرّح و مسهل بغلم و سودا و مقوی آلات بول و با قوه تریاقیه و سعوط یک درهم او با عسل، منقّی و مقوی قوای دماغی و آشامیدن یک درهم با ماءالعسل جهت جنبیدن مغز سر که از ضربه و سقطه حادث شده باشد و به تنهایی جهت رعشه دماغی و دو جزو او با یک جزو بیخ کبر که با عسل سرشته باشند جهت برودت معده و بواسیر بغایت مفید و ضماد پخته او جهت درد مفاصل و نقرس و نقوع و مطبوخ او جهت استسقاء و ورم بارد جگر و تنقیه گرده و طحال و امراض مقعد نافع و با سکنجبین و نمک هندی مسهل قوی بوده و جهت صداع مفید و با عاقرقرحا و سکبینج جهت صرع و شراب او جهت نفخ و درد اعصاب و اضلاع و سموم مشروبه نافع است و مضرّ صفراوی مزاج و معطّش و مغثّی محرورین و مصلحش سکنجبین و گویند مضرّ شش است و مصلحش کتیرا و صمغ و قدر شربتش از دو درهم است تا پنج درهم و بدلش در آلات تنفس فراسیون و در تنقیه سودا افتیمون و مداومت مربای گل او با شکر و عسل که هر روزه یک مثقال از گل او خورده شود، جهت رفع سودا و تفریح مجرّب دانستهاند و مؤلف تذکره گوید چون آن را با ثلث او گشنیز خشک و ربع او مرزنجوش و تسع آن هر یک از مصطکی و هلیلة کابلی و کندر معجون کنند یا بجوشانند و هر شب در وقت خواب مداومت نمایند جهت رفع نزلات و رمد و ترهّل و ربو و گرانی سامعه و ضعف باصره مجرّب است.»
